Sınıraşan sular, bir ülkeden doğan başka ülke ile sınır oluşturan veya başka ülkeye akan sınıraşan sulardır. Ülke sınırlarında doğup, yine sınırlar içinde sona eren akarsulara milli/ulusal akarsu denilmektedir1.
Sınıraşan sulara (transboundary watercourses) kıyısı olan devletlere kıyıdaş ülke denilmektedir. Sınıraşan suların tüm yönleriyle el alındığı küresel bir düzenlenme yoktur. Dünya nüfusunun %40'ı sınıraşan 260'tan fazla göl veya akarsu havzasında yaşamaktadır2.
Küresel ısınma ile birlikte yakın gelecekte suyun en önemli doğal kaynak haline geleceği düşünülmektedir. Gelecekte günümüzde petrol ve doğalgaz alanında yaşanan sert rekabetin, gelecekte su paylaşımı konusunda yaşanacağı düşünülmektedir3.
Sınıraşan sular ile ilgili ilk düzenlemeler 1992-1997 gibi geç bir zamanda yapılmıştır. Günümüzde geçerli olan iki hukuki metin vardır: 1992'de imzalanan Uluslararası Göller ve Sınıraşan Suyollarının Korunması ve Kullanılması Hakkında Sözleşme ve 1997'de imzalanan Uluslararası Suyollarının Ulaşımdışı Amaçlarla Kullanılması Hukukuna İlişkin Sözleşme metinleridir. Bu anlaşmalarda devletlerin sular üzerindeki sınır ve hakları kesin olarak düzenleyen hükümler bulunmamaktadır. Sorunların çözümü taraf devletlere bırakılmıştır4.
Anlaşmazlıklar uluslararası hakemlik kuruluşları veya mahkemelere aksettiğinde makul ve hakça kullanım prensibi doğrultusunda kararlar vermektedir. Hakça kullanım; "diğer tarafın çıkarlarına zarar vermeme" şeklinde tanımlanmaktadır5.
Bu konu ile ilgili en önemli sorun suların paylaşılmasının oluşturduğu su sorunudur. Suya sınırı olan her devlet sudan en fazla yararlanma hedefinde olduğundan sorunlar çıkmaktadır. Devletler olayı sadece su çerçevesinde değil, stratejik, ekonomik ve siyasal bir açıdan ilgilendikleri için çözümsüzlük devam etmektedir.
Başka ülkede doğup Türk topraklarına giren, Türkiye'de doğup başka ülke topraklarına akan sulardır. Türkiye'de 5 sınır oluşturan, 22 sınıraşan, toplamda 27 egemenlik hakkı olan akarsu belirlenmiştir6.
Türkiye'nin hak sahibi olduğu sınır oluşturan ve sınır aşan sular akış yönüne göre şunlardır:
Fırat-Dicle havzası için Türkiye Körfez ülkelerine barış suyu projesi teklif etmiştir. Irak ve Suriye Türkiye'nin teklifini petrolü çok, suyu az olan ülkelere siyasal manevra olarak kabul etmektedir. Türkiye'nin amacının; su fazlasını paraya çevirme, petrole karşı su ile bu ülkeleri kendisine muhtaç hale getirme, ekonomik ve siyasi etki altına alma, olarak görmektedir7.
Türkiye Fırat ve Dicle sularını egemenlik meselesi olarak görmekte, suyun tahsisini kabul etmektedir. Suriye ve Irak bu ırmakları uluslararası su kabul etmekte paylaşım-taksimden yanadır.
Aras Nehri; Türkiye'nin sulama ve enerji projeleri uyguladı nehir için İran sorun görmekte, akışın %50 azaldığını iddia etmektedir8. Arasın bir kolu olan Arpaçay üzerinde Türkiye ile SSCB ortak anlaşma ile Arpaçay Barajı ve Serdarabat Bendini yapmışlardır. Türkiye ile Ermenistan eski anlaşmaya göre barajdan yararlanmakta, Iğdır Ovası bu sular ile sulanmaktadır. Anlaşma kıyıdaş ülkelerin anlaşarak sudan birlikte faydalanmasına iyi bir örnektir9.
Asi Nehri;Hatay'ı kendi toprağı kabul eden Suriye, Asi Nehri'nin tüm sularını kullanmakta, kışın habersiz baraj kapaklarını açmakta, yazın ise akarsu yatağı kurumaktadır10.
Meriç Nehri; Yunanistan ve Türkiye nehir kenarlarına yapılan setlerle taşkın tehlikesi bertaraf edilmiştir. Fakat Bulgaristan yaptığı barajlarla yazın suyun tamamına yakınını kullanmaktadır. Türkiye 1993'te Bulgaristan'dan su satın almıştır11.
Çoruh Nehri; Türkiye nehir üzerinde HESler kurmaya devam etmekte, elektrik elde edilmektedir. Sorunun olmadığı bir sınıraşan sudur12.
Aktaş Gölü; Türkiye ile Gürcistan arasında bulunur. Sınır yaklaşık olarak ortasından geçer.
Sınıraşan suların 214 akarsu havzasının; 155 tanesi iki, 36 tanesi üç, kalanı dört veya daha fazla ülke tarafından paylaşılır.
Su paylaşımında anlaşmazlık yaşanan önemli sınıraşan sular ve ilgili devletler şunlardır13:
Orijinal kaynak: sınıraşan sular. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page